Sơ khởi
Tượng của Zeus
Phidias đã tạo ra bức tượng của thần Zeus với chiều cao 12 m tại Olympia khoảng năm 435 trước Công nguyên. Bức tượng có thể được xem là công trình điêu khắc nổi tiếng nhất của Hy Lạp cổ đại và được miêu tả lại ở đây trong một bản khắc của thế kỷ 16
Tượng bán thân của Zeus trong Bảo tàng Anh
Zeus là sự tiếp nối của *Dyeus, vị thần tối cao trong tôn giáo Tiền Ấn-Âu, và tiếp tục hóa thân thành Dyaus Pitar trong Rigveda (hay Jupiter) cũng như thành Tyr (Ziu, Tiw, *Tiwaz) trong thần thoại Đức và thần thoại Bắc Âu. Tuy nhiên, Tyr sau đó đã bị Odin chiếm ngôi vị cao nhất trong các bộ lạc Đức cổ và họ không đồng nhất Zeus/Jupiter với Tyr hay Odin, mà là với Thor. Zeus là vị thần duy nhất trong các vị thần trên đỉnh Olympus có tên rõ ràng có từ nguyên đến từ hệ ngôn ngữ Ấn-Âu, có nghĩa là "Cha Trời" (Burkert 1985, trang 321).
Ngoài sự kế thừa trong hệ Ấn-Âu, Zeus còn có nguồn gốc từ những hình tượng tiêu biểu trong các nền văn hóa Cận Đông cổ đại, chẳng hạn như là vương trượng. Zeus được các nghệ sĩ Hy Lạp hình dung chủ yếu trong hai tư thế: đứng, tay phải giơ cao cầm lưỡi tầm sét hoặc là ngồi uy nghi.
Vai trò và các tên gọi
Zeus đóng một vai trò thống trị, lãnh đạo tất cả các vị thần trên đỉnh Olympus của Hy Lạp cổ đại. Zeus đã sinh ra rất nhiều các anh hùng và anh thư (xem danh sách ở cuối trang) và xuất hiện trong rất nhiều các câu chuyện của họ. Dù trong tác phẩm của Homer, "người gom mây" chính là Cha Trời, thần của bầu trời và sấm sét giống như nguồn gốc từ khu vực Cận Đông, Zeus cũng là một tạo tác văn hóa tôi thượng: xét về nghĩa nào đó, Zeus là hiện thân của tín ngưỡng tôn giáo Hy Lạp và là vị thần nguyên mẫu của Hy Lạp.
Các tên gọi hay tước hiệu của Zeus càng khẳng định các khía cạnh khác nhau trong quyền năng to lớn của vị thần này:
Olympios thể hiện vương quyền của Zeus đối với các vị thần cũng như lễ hội tôn giáo toàn Hy Lạp tại Thung lũng Olympia.
Một tên gọi có liên quan là Panhellenios, ('Zeus của người Hy Lạp') và đã được thờ tại ngôi đền nổi tiếng nhất của vua Aiakos trên đảo Aegina.
Xenios: với tên gọi này, Zeus là vị thần của lòng hiếu khách và các vị khách, luôn sẵn sàng để trừng phạt những hành vi sai trái đối với những người khách lạ.
Horkios: với tên gọi này, Zeus là người giữ các lời thề. Những kẻ nói dối bị phát hiện phải dâng một bức tượng cho Zeus, thường là tại thánh đường ở Olympia.
Agoraios: Zeus là người coi sóc việc kinh doanh tại các agora (khu chợ, nơi tụ tập của nhân dân trong các thành bang Hy Lạp cổ đại), và ông sẽ trừng phạt những thương nhân thiếu trung thực.
Sự sùng bái của người Hy Lạp đối với Zeus[sửa | sửa mã nguồn]
Thung lũng Olympia là trung tâm mà nơi đó người Hy Lạp thờ cúng các vị thần trên đỉnh Olympus. Điểm đặc biệt của nơi đây là nguồn gốc của Thế vận hội được tổ chức mỗi 4 năm một lần. Ở đây cũng có một bệ thờ của Zeus nhưng không phải làm bằng đá mà làm bằng tro của các con vật dùng để hiến tế ròng rã qua nhiêu thế kỷ.
Ngoài các trung tâm thờ cúng liên thành bang, còn có những hình thức sùng bái Zeus khác có thể tìm thấy trong khắp thế giới Hy Lạp. Ví dụ như, hầu hết những tên gọi trên đều có thể được tìm thấy tại bất kỳ một ngôi đền Hy Lạp nào từ Tiểu Á đến vùng Sicilia. Các hình thức cúng tế cũng có điểm chung: giết một con vật có lông trắng trên một bệ thờ cao.
Mặt khác, các thành bang khác cũng có những hình thức sùng bái Zeus rất khác biệt.